This month we present the book “The Learned and Lived Law: Essays in Honor of Charles Donahue”, edited by our Institute’s Senior Research Fellow and Scientific Council Member Prof. Nikitas Hadjimichael, together with Prof. Saskia Lettmaier and Prof. Liz Kamali. The book is published by Brill Publications.
Editors: Elizabeth Papp Kamali, Saskia Lettmaier, and Nikitas Hatzimihail
Publisher: Brill Publications
Publication Year: 2024
Link: https://brill.com/display/title/70891
This collective volume, dedicated to Charles Donahue, Professor of Law at Harvard Law School, contains 24 studies on issues of legal history. The largest part of the book is devoted to the Middle Ages and the Early Modern Period, in England and Continental Europe, but Roman and North American law, antiquity and modernity, and classical receptions in the Far East are also well represented.
The central idea of the volume is reflected in its title, inspired by the research and teaching emphasis of the honoree. Through his work, Charles Donahue contributed to the study of both the learned legal tradition (learned law) and the ways in which the law was experienced during its application (lived law), highlighting the connections between the two worlds while respecting their distinct epistemology. Similarly, the book includes contributions dedicated to the history of legal ideas and legal doctrine, with an emphasis on the learned legal tradition of the revival of Roman law, alongside studies that use social history methodology, leveraging judicial archives and adopting micro-historical approaches.
But at this point, the title acquires an additional dimension: Beyond the technical definition – a reference to learned law – we can speak of learned law as a term that reflects legal education in its entirety (source texts and their analysis, legal doctrine, legal tradition). Correspondingly, lived law reflects in its totality how law and the rules governing human coexistence are experienced, challenged, and reformulated in the daily life of individuals and groups.
Viewed separately, the studies contained in the book capture the level that international legal-historical scholarship has reached today, both in terms of the objects and fields covered and in terms of the methodology and scientific approaches adopted. Many studies attempt connections, comparisons, and adopt an evolutionary narrative. In all these essays, the legacy of Charles Donahue emerges clearly: law is not merely doctrine, but a living experience; it is not only national, but also transnational; it cannot be separated from religion, economy, or family life. These contributions collectively demonstrate that pre-modern law was dynamic, contested, and profoundly human.
This twofold pluralism is reflected in the biographies of the authors (Charles Bartlett, Mary Elisabeth Basile Choppas, Thomas Burns, Anton Chaevitch, Wim Decock, Rowan Dorin, Sally E. Hadden, Elizabeth Haluska-Rausch, Nikitas E. Hatzimihail, Samantha Kahn Herrick, Daniel Jacobs, Elizabeth Papp Kamali, Amalia D. Kessler, Saskia Lettmaier, Sara McDougall, Stuart M. McManus, Elizabeth W. Mellyn, Bharath Palle, Ryan Rowberry, William Suárez Potts, Carol Symes, James R. Townshend, Claire Valente, John Witte, Jr.) and in the themes of their contributions.
A central theme running through this collection is the way in which pre-modern legal systems understood status, especially of women, family, religious actors, and legal subjects moving across intersecting jurisdictions. This reflects Charles Donahue's pioneering work on medieval marriage and the social realities of law. His influence is evident throughout the essays, which collectively show that law in pre-modern societies was not merely a rigid doctrinal structure, but a living system negotiated within households, courts, economies, religious institutions, and international frameworks.
Women, Domestic Economy, and Material Life: Several essays address a question central to Donahue's research: what was the legal capacity of women in societies whose broad norms seemed to place them in subordination? Elizabeth Papp Kamali's chapter re-examines spousal consent in medieval England, connecting it to criminal liability. She demonstrates that the doctrine of consent, central to both ecclesiastical law and the trial of felonies, created legal space for wives to invoke coercion when jointly charged with their husbands. Although they were not granted general immunity based on marital status, the courts acknowledged the dynamics of dominion and will, revealing a nuanced approach to women's liability. Kamali thus reveals how gender, power, and intent interacted in legal reasoning.
Focusing on a 17th-century French court case that challenged the validity of a 24-year marriage after the wife’s death, Saskia Lettmaier reconstructs the opposing legal arguments to uncover the implicit assumptions that led a secular court to annul the marriage. Although the court did not issue the reasoning for its decision, the chapter shows how property interests—particularly inheritance rights—often motivated such disputes. The analysis demonstrates the fragility of marital legitimacy when property and kinship interests clashed, offering a vivid example of how the law could destabilize, rather than merely regulate, family relationships.
Elizabeth Haluska-Rausch traces how aristocratic women in Bas Languedoc, who initially held significant property rights under written law, saw these rights undermined in practice between the 11th and 13th centuries. Although the legal rules regarding dowry and inheritance remained unchanged, aristocratic men increasingly disregarded them, excluding women from land ownership and guardianship. This chapter dramatically demonstrates a key observation by Donahue: written law is only one part of the story; practice often diverges under changing social pressures.
Turning to the family, several essays explore the legal significance of the house or household. Elizabeth Mellyn’s contribution on suicide in early modern Italy analyzes how legal and theological doctrines interacted with emerging medical perceptions of mental illness. Although suicide remained a crime and a sin, legal scholars increasingly characterized it as a matter requiring judicial discretion. The rise of psychiatric hospitals provided alternatives to criminal prosecution and reflected changing attitudes toward familial responsibility, mercy, and social order. Sally Hadden examines the material afterlife of legal texts, reconstructing the legal book trade in 18th-century America through newspaper advertisements. She shows how family members—particularly widows—became brokers of legal knowledge by liquidating legal libraries. This chapter reveals books as economic assets, intellectual tools, and family legacies—placing law within networks of kinship and commerce. Carol Symes explores the emotional and symbolic significance of family archives. Using disputes over charters and deeds, she shows how legal documents became prized heirlooms, embodying family identity and claims for generations. Symes’s work reflects Donahue’s own engagement with archives and his belief that manuscripts are not just texts, but objects of living legal culture. John Witte Jr. carries the problematic of the house into the realm of economic theory, arguing that the early modern Protestant family provided the discipline, structure, and moral foundation for capitalism. Through an analysis of household manuals, he demonstrates how Protestant thought transformed the family into a microcosm of economic rationality, illustrating the profound intertwinement of theology, law, and economic life.
Learned Law: Nikitas Hatzimihail’s chapter on the early legal scholars (Glossators) challenges conventional narratives about the conflict of laws, tracing its roots back to the 12th century. He shows that figures like Accursius developed the doctrine of conflict as a response to the real needs of jurisdictional pluralism and commerce. This aligns with Donahue’s interest in lex mercatoria and legal internationalism. Charles Bartlett’s essay similarly reconstructs a moment of transformation, showing how Venetian jurists used the Roman concepts of res communes omnium to articulate sovereignty. Here, a concept of private law—the ownership of a fisherman's hut—evolves into a theory of public dominion. Bartlett reveals how jurists combined Roman sources with political necessity, showing how legal reasoning could serve political craft. Daniel Jacobs traces the genealogy of property theory from Roman law to Grotius and Locke, using the famous case of Pierson v. Post as a reference point. His analysis underscores the continuity of legal thought across eras and demonstrates the enduring significance of Roman doctrines in shaping modern concepts of acquisition and ownership. Wim Decock examines transactiones (compromises/settlements) in early modern Iberian legal thought, showing how canonists and civil lawyers understood settlements as mechanisms for peace and moral order. This reflects an approach to law focused not on courtroom victory, but on reconciliation—a theme perfectly consistent with Donahue’s studies on medieval dispute resolution.
Procedure: James Townshend examines the legal treatment of witnesses in Roman law, filling a gap in scholarly research by creating a taxonomy of their roles and competencies. He tracks the evolution of ideas about competence, gender, status, and impartiality, showing that the procedural history of law reveals its social assumptions. Amalia Kessler's study of Francis Lieber places American procedural thought in a global context, tracing how comparative legal concepts influenced American legal modernity. She underscores the importance of intellectual interaction, reflecting Donahue's belief that law is part of a broader humanist pursuit. Anton Chaevitch studies Goethe’s “Faust” as a legal text that presents a narrative of progress during the transition from a closed, formalistic law, where a twisted pact like that for Faust’s soul is enforceable, to a system that transcends borders and is based on justice and human dignity, where it is not. In the final essay of the collection, Bharath Palle situates Wesley Hohfeld’s legal theory within the broader intellectual movement of modernism, arguing that Hohfeld’s attempt to clarify legal concepts paralleled literary efforts to overcome the limitations of common language. Palle shows that Hohfeld was not merely a jurist, but a modernist thinker who reshaped the very grammar of law.
The book is an essential reference point for legal and historical researchers of the legal phenomenon and legal education for a wider audience. Younger readers (undergraduate and postgraduate students) will find an opportunity for an advanced introduction to subjects and approaches, as well as examples of research methodology.
The volume came about as an initiative of Nikitas Hatzimihail, Professor of Law at the University of Cyprus and Senior Research Fellow at the Institute, in collaboration with Saskia Lettmaier, Professor at the University of Hamburg, and Liz Kamali, Professor at Harvard.
Charles Donahue Jr (b. 1941) has served as a Professor of Law focusing on legal history and civil law, first at the University of Michigan (1968-1979) and from 1980 until today at Harvard University, where he has held the Paul A. Freund Chair since 1995. Donahue has been the supervisor and mentor to many doctoral students, not only from Harvard Law School (such as Hatzimihail and Lettmaier) but also, in particular, from the History and Classics Departments, as well as Harvard graduates who went on to pursue doctorates at other universities (such as Pap Kamali who is now taking over the teaching of English legal history at Harvard).
His work consists not only of what he himself wrote and published, and what he taught to tens of thousands of scholars, but also his decisive impact on the thinking of many scholars who moved into different subjects and regions of the planet, inspired by him. But more broadly, for generations of students, his courses have been transformative encounters with law as a humanistic science, where laws and cases were never examined in isolation, but came alive through language, religion, economics, literature, and art. Students from all walks of life were welcome, and many found their academic vocation in his seminar, discovering in legal history not only a field of study but also a way of understanding the world.
Donahue’s academic research, based on legal realism and fueled by his archival knowledge, has radically reshaped our understanding of medieval law. Instead of treating doctrine as an abstract system, he examined how law operated in practice, turning his attention to court records, marriage cases, and ecclesiastical archives in England and Continental Europe. What distinguishes his work is not only the discovery of new sources, but also the method he applied to them: careful reading, deep contextualization, and comparative analysis of different legal cultures responding to similar pressures. From Roman law to the Lex Mercatoria, from marriage law to property theory, Donahue’s writings—always accessible, elegant, and intellectually bold—have broadened the horizons of legal historiography.
Equally important is Donahue's unparalleled role as a mentor and institution-builder. He has dedicated tremendous energy to cultivating new scholars, carefully reading their drafts, offering generous guidance, and creating scholarly resources for future research, including a monumental database of marriage cases covering four decades of archival work.
Overall, his teaching, academic activity, and mentorship reveal a unique legacy: Charles Donahue has not only promoted knowledge of the past—he has shaped the future of legal history itself.
Ο συλλογικός αυτός τόμος, αφιερωμένος στον Καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Harvard Charles Donahue, περιέχει 24 μελέτες σε ζητήματα ιστορίας δικαίου. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στον Μεσαίωνα και τους Πρώιμους Νεώτερους Χρόνους, στην Αγγλία και την Ηπειρωτική Ευρώπη, αλλά εκπροσωπούνται επάξια το ρωμαικό και το βορειοαμερικανικό δίκαιο, η αρχαιότητα και η νεωτερικότητα, οι κλασικές προσλήψεις στην Άπω Ανατολή.
Η κεντρική ιδέα του τόμου αποτυπώνεται στον τίτλο, εμπνευσμένο από την ερευνητική και διδακτική έμφαση του τιμωμένου. Ο Charles Donahue με το έργο του προσέφερε στην μελέτη τόσο της λόγιας νομικής παράδοσης (learned law) όσο και των τρόπων με τους οποίους το δίκαιο βιώθηκε κατά την εφαρμογή του (lived law), αναδεικνύοντας τις συνδέσεις μεταξύ των δύο κόσμων αλλά και σεβόμενος την διακριτή τους επιστημολογία. Ομοίως, στο βιβλίο διαλέγονται συνεισφορές αφιερωμένες στην ιστορία των νομικών ιδεών και την νομική δογματική, με έμφαση στην λόγια νομική παράδοση αναβίωσης του ρωμαϊκού δικαίου, και μελέτες που χρησιμοποιούν μεθοδολογία κοινωνικής ιστορίας, αξιοποιώντας δικαστηριακά αρχεία και υιοθετώντας μικρο-ιστορικές προσεγγίσεις.
Αλλά στο σημείο αυτό, ο τίτλος αποκτά μια πρόσθετη διάσταση: Πέραν του τεχνικού ορισμού – αναφοράς στο λόγιο δίκαιο, μπορούμε να μιλήσουμε για learned law ως όρο που αποτυπώνει την νομική παιδεία στο σύνολό της (κείμενα-πηγές και ανάλυσή τους, νομική δογματική, νομική παράδοση). Αντιστοίχως, ως lived law αποτυπώνεται στο σύνολο το πώς το δίκαιο και οι κανόνες που διέπουν την ανθρώπινη συμβίωση βιώνεται, αμφισβητείται και αναδιατυπώνεται στην καθημερινή ζωή ατόμων και ομάδων.
Ιδωμένες ξεχωριστά, οι μελέτες που περιέχονται στο βιβλίο αποτυπώνουν το επίπεδο στο οποίο έχει φτάσει η διεθνής δικαιοιστορική επιστήμη σήμερα, τόσο ως προς τα αντικείμενα και τους κλάδους που καλύπτονται όσο και ως προς την μεθοδολογία και επιστημονικές προσεγγίσεις που υιοθετούνται. Πολλές μελέτες επιχειρούν συνδέσεις, συγκρίσεις και υιοθετούν εξελικτικό αφήγημα. Σε όλα αυτά τα δοκίμια, η κληρονομιά του Charles Donahue αναδύεται με σαφήνεια: το δίκαιο δεν είναι απλώς δόγμα, αλλά ζωντανή εμπειρία· δεν είναι μόνο εθνικό, αλλά και διακρατικό· δεν μπορεί να διαχωριστεί από τη θρησκεία, την οικονομία ή την οικογενειακή ζωή. Αυτές οι συνεισφορές αποδεικνύουν συλλογικά ότι το προμοντέρνο δίκαιο ήταν δυναμικό, αμφισβητούμενο και βαθιά ανθρώπινο.
Αυτός ο διττός πλουραλισμός αντανακλάται στα βιογραφικά των συγγραφέων (Charles Bartlett, Mary Elisabeth Basile Choppas, Thomas Burns, Anton Chaevitch, Wim Decock, Rowan Dorin, Sally E. Hadden, Elizabeth Haluska-Rausch, Nikitas E. Hatzimihail, Samantha Kahn Herrick, Daniel Jacobs, Elizabeth Papp Kamali, Amalia D. Kessler, Saskia Lettmaier, Sara McDougall, Stuart M. McManus, Elizabeth W. Mellyn, Bharath Palle, Ryan Rowberry, William Suárez Potts, Carol Symes, James R. Townshend, Claire Valente, John Witte, Jr.) και στις θεματικές των συνεισφορών τους.
Ένα βασικό θέμα που διατρέχει αυτή τη συλλογή είναι ο τρόπος με τον οποίο τα προ-νεωτερικά δικαιικά συστήματα αντιλαμβάνονταν το καθεστώς (status), ιδίως των γυναικών, της οικογένειας, των θρησκευτικών παραγόντων και των νομικών υποκειμένων που κινούνταν σε διασταυρούμενες δικαιοδοσίες. Αυτό αντανακλά το πρωτοποριακό έργο του Charles Donahue σχετικά με τον μεσαιωνικό γάμο και τις κοινωνικές πραγματικότητες του δικαίου. Η επιρροή του είναι εμφανής σε όλα τα δοκίμια, τα οποία συλλογικά δείχνουν ότι το δίκαιο στις προ-νεωτερικές κοινωνίες δεν ήταν απλώς μια άκαμπτη δογματική δομή, αλλά ένα ζωντανό σύστημα που διαπραγματευόταν εντός των νοικοκυριών, των δικαστηρίων, των οικονομιών, των θρησκευτικών ιδρυμάτων και των διεθνών πλαισίων.
Γυναίκες, οικιακή οικονομία και υλική ζωή: Αρκετά δοκίμια αντιμετωπίζουν ένα ερώτημα κεντρικό στην έρευνα του Donahue: ποια ήταν η νομική ικανότητα των γυναικών σε κοινωνίες των οποίων οι υπό ευρεία έννοια κανόνες (norms) φαίνεται να τις θέτουν σε υποταγή; Το κεφάλαιο της Elizabeth Papp Kamali επανεξετάζει τη συζυγική συναίνεση στη μεσαιωνική Αγγλία, συνδέοντάς την με την ποινική ευθύνη. Αποδεικνύει ότι η δογματική της συναίνεσης, κεντρική τόσο στο εκκλησιαστικό δίκαιο όσο και στην εκδίκαση κακουργημάτων, δημιούργησε νομικό χώρο για τις συζύγους να επικαλεστούν εξαναγκασμό όταν κατηγορούνταν από κοινού με τους συζύγους τους. Αν και δεν χορηγούσαν γενική ασυλία με βάση την οικογενειακή κατάσταση, τα δικαστήρια αναγνώριζαν τη δυναμική της κυριαρχίας και της βούλησης, αποκαλύπτοντας μια λεπτή προσέγγιση της ευθύνης των γυναικών. Η Kamali αποκαλύπτει έτσι πώς το φύλο, η εξουσία και η πρόθεση αλληλεπιδρούσαν στη νομική συλλογιστική.
Εστιάζοντας σε μια γαλλική δικαστική υπόθεση του 17ου αιώνα που αμφισβήτησε την εγκυρότητα ενός 24ετούς γάμου μετά το θάνατο της συζύγου, η Saskia Lettmaier ανακατασκευάζει τα αντιπαρατιθέμενα νομικά επιχειρήματα για να αποκαλύψει τις σιωπηρές εικασίες που οδήγησαν ένα κοσμικό δικαστήριο να ακυρώσει τον γάμο. Αν και το δικαστήριο δεν εξέδωσε την αιτιολόγηση της απόφασης, το κεφάλαιο δείχνει πώς τα περιουσιακά συμφέροντα —ιδιαίτερα τα δικαιώματα κληρονομιάς— συχνά αποτελούσαν κίνητρο για τέτοιες διαφορές. Η ανάλυση καταδεικνύει την ευθραυστότητα της νομιμότητας του γάμου όταν συγκρούονταν τα συμφέροντα της περιουσίας και της συγγένειας, προσφέροντας ένα ζωντανό παράδειγμα του πώς ο νόμος μπορούσε να αποσταθεροποιήσει, αντί να ρυθμίζει απλώς, τις οικογενειακές σχέσεις.
Η Elizabeth Haluska-Rausch ανατρέχει στο πώς οι αριστοκρατικές γυναίκες στο Bas Languedoc, που αρχικά είχαν σημαντικά δικαιώματα ιδιοκτησίας βάσει του γραπτού νόμου, είδαν αυτά τα δικαιώματα να υπονομεύονται στην πράξη μεταξύ του 11ου και του 13ου αιώνα. Αν και οι νομικοί κανόνες σχετικά με την προίκα και την κληρονομιά παρέμειναν αμετάβλητοι, οι άνδρες της αριστοκρατίας τους αγνοούσαν όλο και περισσότερο, αποκλείοντας τις γυναίκες από την ιδιοκτησία γης και την κηδεμονία. Αυτό το κεφάλαιο καταδεικνύει με εντυπωσιακό τρόπο μια βασική παρατήρηση του Donahue: το γραπτό δίκαιο είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας· η πρακτική συχνά αποκλίνει υπό τις μεταβαλλόμενες κοινωνικές πιέσεις.
Πηγαίνοντας στην οικογένεια, αρκετά δοκίμια διερευνούν την νομική σημασία του οίκου ή νοικοκυριού (household). Η συμβολή της Elizabeth Mellyn σχετικά με την αυτοκτονία στην πρώιμη σύγχρονη Ιταλία αναλύει τον τρόπο με τον οποίο νομικά και θεολογικά δόγματα αλληλεπιδρούσαν με τις αναδυόμενες ιατρικές αντιλήψεις για τις ψυχικές ασθένειες. Αν και η αυτοκτονία παρέμενε έγκλημα και αμαρτία, οι νομικοί την χαρακτήριζαν όλο και περισσότερο ως θέμα που απαιτούσε δικαστική διακριτική ευχέρεια. Η άνοδος των ψυχιατρικών νοσοκομείων παρείχε εναλλακτικές λύσεις στην ποινική δίωξη και αντανακλούσε την αλλαγή στάσης απέναντι στην οικογενειακή ευθύνη, το έλεος και την κοινωνική τάξη. Η Sally Hadden εξετάζει την υλική μετά θάνατον ζωή των νομικών κειμένων, ανακατασκευάζοντας το εμπόριο νομικών βιβλίων στην Αμερική του 18ου αιώνα μέσω διαφημίσεων σε εφημερίδες. Δείχνει πώς τα μέλη της οικογένειας —ιδιαίτερα οι χήρες— έγιναν μεσίτες νομικής γνώσης εκκαθαρίζοντας νομικές βιβλιοθήκες. Αυτό το κεφάλαιο αποκαλύπτει τα βιβλία ως οικονομικά περιουσιακά στοιχεία, πνευματικά εργαλεία και οικογενειακές κληρονομιές —τοποθετώντας το δίκαιο μέσα σε δίκτυα συγγένειας και εμπορίου. Η Carol Symes διερευνά τη συναισθηματική και συμβολική σημασία των οικογενειακών αρχείων. Χρησιμοποιώντας διαμάχες σχετικά με χάρτες και πράξεις, δείχνει πώς τα νομικά έγγραφα έγιναν πολύτιμα κειμήλια, που ενσωματώνουν την οικογενειακή ταυτότητα και τις αξιώσεις για γενιές. Το έργο της Symes αντανακλά την ίδια την ενασχόληση του Donahue με τα αρχεία και την πεποίθησή του ότι τα χειρόγραφα δεν είναι απλά κείμενα, αλλά αντικείμενα της ζωντανής νομικής κουλτούρας. Ο John Witte Jr. μεταφέρει την προβληματική του οίκου στο πεδίο της οικονομικής θεωρίας, υποστηρίζοντας ότι η πρώιμη σύγχρονη προτεσταντική οικογένεια παρείχε την πειθαρχία, τη δομή και την ηθική βάση για τον καπιταλισμό. Μέσα από την ανάλυση εγχειριδίων νοικοκυριού, καταδεικνύει πώς η προτεσταντική σκέψη μετέτρεψε την οικογένεια σε έναν μικρόκοσμο οικονομικής ορθολογικότητας, απεικονίζοντας τη βαθιά διαπλοκή της θεολογίας, του δικαίου και της οικονομικής ζωής.
Λόγιο δίκαιο: Το κεφάλαιο του Νικήτα Χατζημιχαήλ για τους πρώιμους νομομαθείς (γλωσσογράφους) αμφισβητεί τις συμβατικές αφηγήσεις για τη σύγκρουση νόμων, ανατρέχοντας στις ρίζες της στο 12ο αιώνα. Δείχνει ότι προσωπικότητες όπως ο Ακκούρσιος ανέπτυξαν τη δογματική της σύγκρουσης ως απάντηση στις πραγματικές ανάγκες του δικαιοδοτικού πλουραλισμού και του εμπορίου. Αυτό συνάδει με το ενδιαφέρον του Donahue για τη lex mercatoria και τον νομικό διεθνισμό. Το δοκίμιο του Charles Bartlett ανακατασκευάζει με παρόμοιο τρόπο μια στιγμή μετασχηματισμού, δείχνοντας πώς οι βενετοί νομομαθείς χρησιμοποίησαν τις ρωμαϊκές έννοιες του res communes omnium για να διατυπώσουν την κυριαρχία. Εδώ, μια έννοια του ιδιωτικού δικαίου —η ιδιοκτησία μιας καλύβας ψαράδων— εξελίσσεται σε μια θεωρία δημόσιας κυριαρχίας. Ο Bartlett αποκαλύπτει πώς οι νομικοί συνδύασαν τις ρωμαϊκές πηγές με την πολιτική αναγκαιότητα, δείχνοντας πώς η νομική συλλογιστική μπορούσε να εξυπηρετήσει την πολιτική τέχνη. Ο Daniel Jacobs ανατρέχει στη γενεαλογία της θεωρίας της ιδιοκτησίας από το ρωμαϊκό δίκαιο έως τον Grotius και τον Locke, χρησιμοποιώντας ως σημείο αναφοράς την περίφημη υπόθεση Pierson v. Post. Η ανάλυσή του υπογραμμίζει τη συνέχεια της νομικής σκέψης ανά τις εποχές και καταδεικνύει τη διαχρονική σημασία των ρωμαϊκών δογμάτων στη διαμόρφωση των σύγχρονων εννοιών της απόκτησης και της ιδιοκτησίας. Ο Wim Decock εξετάζει τις transactiones στην πρώιμη σύγχρονη ιβηρική νομική σκέψη, δείχνοντας πώς οι κανόνες και οι αστικοί δικηγόροι αντιλαμβάνονταν τους διακανονισμούς ως μηχανισμούς ειρήνης και ηθικής τάξης. Αυτό αντικατοπτρίζει μια προσέγγιση του δικαίου που δεν επικεντρώνεται στη νίκη στο δικαστήριο, αλλά στη συμφιλίωση — ένα θέμα που συνάδει απόλυτα με τις μελέτες του Donahue για τη μεσαιωνική επίλυση διαφορών.
Δικονομία: Ο James Townshend εξετάζει την νομική μεταχείριση των μαρτύρων στο ρωμαϊκό δίκαιο, καλύπτοντας ένα κενό στην επιστημονική έρευνα με τη δημιουργία μιας ταξινόμησης των ρόλων και των αρμοδιοτήτων τους. Παρακολουθεί την εξέλιξη των ιδεών περί αρμοδιότητας, φύλου, καθεστώτος και αμεροληψίας, δείχνοντας ότι η δικονομική ιστορία του δικαίου αποκαλύπτει τις κοινωνικές του παραδοχές. Η μελέτη της Amalia Kessler για τον Francis Lieber τοποθετεί την αμερικανική διαδικαστική σκέψη σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο, παρακολουθώντας τον τρόπο με τον οποίο οι συγκριτικές νομικές έννοιες επηρέασαν την αμερικανική νομική νεωτερικότητα. Υπογραμμίζει τη σημασία της διανοητικής αλληλεπίδρασης, αντανακλώντας την πεποίθηση του Donahue ότι το δίκαιο αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης ανθρωπιστικής αναζήτησης. Ο Anton Chaevitch μελετά τον «Φάουστ» του Γκαίτε ως νομικό κείμενο που παρουσιάζε ένα αφήγημα προόδου κατά την μετάβαση από ένα κλειστό, φορμαλιστικό δίκαιο, όπου ένα διεστραμμένο σύμφωνο όπως αυτό για την ψυχή του Φάουστ είναι εκτελεστό, σε ένα σύστημα που υπερβαίνει τα σύνορα και βασίζεται στη δικαιοσύνη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όπου δεν είναι. Στο τελευταίο δοκίμιο της συλλογής, ο Bharath Palle τοποθετεί τη νομική θεωρία του Wesley Hohfeld στο ευρύτερο πνευματικό κίνημα του μοντερνισμού, υποστηρίζοντας ότι η προσπάθεια του Hohfeld να αποσαφηνίσει τις νομικές έννοιες ήταν παράλληλη με τις λογοτεχνικές προσπάθειες να ξεπεραστούν οι περιορισμοί της κοινής γλώσσας. Ο Palle δείχνει ότι ο Hohfeld δεν ήταν απλώς ένας νομικός, αλλά ένας μοντερνιστής στοχαστής που αναδιαμόρφωσε την ίδια τη γραμματική του δικαίου.
Το βιβλίο αποτελεί απαραίτητο σημείο αναφοράς για νομικούς και ιστορικούς ερευνητές του δικαιικού φαινομένου και παιδείας για ένα ευρύτερο κοινό. Οι νεότεροι (φοιτητές προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί) θα βρουν την ευκαιρία προχωρημένης εισαγωγής σε αντικείμενα και προσεγγίσεις αλλά και παραδείγματα ερευνητικής μεθοδολογίας.
Ο τόμος αποτέλεσε πρωτοβουλία του Καθηγητή Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, και Ανώτερου Ερευνητικού Εταίρου του Ινστιτούτου, Νικήτα Χατζημιχαήλ σε συνεργασία με την Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αμβούργου Saskia Lettmaier και την Καθηγήτρια του Harvard Liz Kamali.
O Charles Donahue Jr (γεν. 1941) έχει διατελέσει Καθηγητής Νομικής με έμφαση στην ιστορία δικαίου και το αστικό δίκαιο, πρώτα στο Πανεπιστήμιο του Michigan (1968-1979) και από το 1980 ως σήμερα στο Πανεπιστήμιο Harvard, όπου και κατέχει την έδρα Paul Α Freund από το 1995. O Donahue υπήρξε επιβλέπων και μέντορας πολλών διδακτορικών φοιτητών, όχι μόνο της Νομικής Σχολής του Harvard (όπως οι Χατζημιχαήλ και Lettmaier) αλλά και ιδίως στα Τμήματα Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών, όπως επίσης και αποφοίτων του Harvard που συνέχισαν με διδακτορικά σε άλλα Πανεπιστήμια (όπως η Pap Kamali που αναλαμβάνει πλέον την σκυτάλη της διδασκαλίας της ιστορίας του αγγλικού δικαίου στο Harvard).
Το έργο του δεν συνίσταται μόνο σε όσα ο ίδιος έγραψε και δημοσίευσε, και όσα δίδαξε σε δεκάδες χιλιάδες επιστημόνων, αλλά και στην καθοριστική του επίδραση στην σκέψη πολλών επιστημόνων, που κινήθηκαν σε διαφορετικά αντικείμενα και περιοχές του πλανήτη, από τον ίδιο. Αλλά και ευρύτερα, για γενιές φοιτητών, τα μαθήματά του έχουν υπάρξει μεταμορφωτικές συναντήσεις με το δίκαιο ως ανθρωπιστική επιστήμη, όπου οι νόμοι και οι υποθέσεις δεν εξετάζονταν ποτέ μεμονωμένα, αλλά ζωντάνευαν μέσω της γλώσσας, της θρησκείας, της οικονομίας, της λογοτεχνίας και της τέχνης. Φοιτητές από όλα τα κοινωνικά στρώματα ήταν ευπρόσδεκτοι και πολλοί βρήκαν την ακαδημαϊκή τους κλίση στο σεμινάριό του, ανακαλύπτοντας στην ιστορία του δικαίου όχι μόνο ένα πεδίο μελέτης, αλλά και έναν τρόπο κατανόησης του κόσμου.
Η ακαδημαϊκή έρευνα του Donahue, βασισμένη στον νομικό ρεαλισμό και τροφοδοτούμενη από την αρχειακή του γνώση, έχει αναδιαμορφώσει ριζικά την κατανόησή μας για το μεσαιωνικό δίκαιο. Αντί να αντιμετωπίζει τη δογματική ως ένα αφηρημένο σύστημα, εξέτασε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε το δίκαιο στην πράξη, στρέφοντας την προσοχή του στα αρχεία των δικαστηρίων, τις υποθέσεις γάμου και τα εκκλησιαστικά αρχεία της Αγγλίας και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Αυτό που ξεχωρίζει το έργο του δεν είναι μόνο η ανακάλυψη νέων πηγών, αλλά και η μέθοδος που εφάρμοσε σε αυτές: προσεκτική ανάγνωση, βαθιά συγκειμενοποίηση και συγκριτική ανάλυση διαφορετικών νομικών πολιτισμών που ανταποκρίνονταν σε παρόμοιες πιέσεις. Από το ρωμαϊκό δίκαιο έως το Lex Mercatoria, από το δίκαιο του γάμου έως τη θεωρία της ιδιοκτησίας, τα γραπτά του Donahue —πάντα προσιτά, κομψά και διανοητικά τολμηρά— έχουν διευρύνει τους ορίζοντες της νομικής ιστοριογραφίας.
Εξίσου σημαντικός είναι ο απαράμιλλος ρόλος του Donahue ως μέντορα και δημιουργού θεσμών. Έχει αφιερώσει τεράστια ενέργεια στην καλλιέργεια νέων μελετητών, διαβάζοντας προσεκτικά τα προσχέδια τους, προσφέροντας γενναιόδωρη καθοδήγηση και δημιουργώντας ακαδημαϊκούς πόρους για μελλοντική έρευνα, συμπεριλαμβανομένης μιας μνημειώδους βάσης δεδομένων με υποθέσεις γάμου που καλύπτει τέσσερις δεκαετίες αρχειακής εργασίας.
Συνολικά, η διδασκαλία, η ακαδημαϊκή του δραστηριότητα και η καθοδήγησή του αποκαλύπτουν μια μοναδική κληρονομιά: ο Charles Donahue δεν έχει μόνο προωθήσει τη γνώση του παρελθόντος — έχει διαμορφώσει το μέλλον της ίδιας της νομικής ιστορίας.
