Δείκτης Θεσμικής Εμπιστοσύνης

Συνοπτική Περιγραφή Έργου:

Η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς αποτελεί ένα από τους ακρογωνιαίους λίθους μιας δημοκρατικής και ευνομούμενης κοινωνίας. Τις τελευταίες δεκαετίες στον ευρωπαϊκό χώρο και ευρύτερα στο δυτικό κόσμο, όπου υπάρχουν εδραιωμένα δημοκρατικά συστήματα, καταγράφεται σε αρκετές χώρες μια σταδιακή κρίση εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, που αποτυπώνεται κυρίως μέσα από φαινόμενα, όπως είναι η απαξίωση των πολιτικών θεσμών, η αύξηση της αποχής από τις εκλογικές διαδικασίες, η πολιτική απάθεια καθώς και η άνοδος του αντισυστημισμού ή των πολιτικών άκρων. Μια ανάλογη τάση καταγράφεται και στην Κύπρο μέσα από σειρά ερευνών αλλά και επιβεβαιώνεται μέσα από το αυξανόμενο ποσοστό αποχής, που στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές έφθασε στο 34,28%. ¹

Δύο κύριες προσεγγίσεις προκύπτουν από την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για την κατανόηση της εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς. Η πολιτισμική θεωρία, τονίζει τον ρόλο της κουλτούρας στη διαμόρφωση της εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα και τους πολιτικούς θεσμούς και υποστηρίζει ότι τα άτομα μαθαίνουν να εμπιστεύονται ή να μην εμπιστεύονται με βάση τις διαδικασίες κοινωνικοποίησης, τα διαπροσωπικά δίκτυα και τις συλλογικές παραδόσεις και αξίες. ² Με τη σειρά τους, οι θεσμικές θεωρίες επικεντρώνονται στην αποτελεσματικότητα και αξιοπιστία της λειτουργίας των θεσμών, ως τους καθοριστικούς παράγοντες που εξηγούν τα επίπεδα θεσμικής εμπιστοσύνης. ³

Μια άλλη σημαντική θεωρητική διάκριση που αξίζει να σημειωθεί σχετίζεται με τις έννοιες της δυσπιστίας (mistrust) και της καχυποψίας (distrust). Ενώ η δυσπιστία συνδέεται με την επιφυλακτική στάση που μπορεί να επιδεικνύουν ενεργοί και καλά ενημερωμένοι πολίτες, οι οποίοι βασίζουν τις αξιολογήσεις τους στην αποτελεσματικότητα των πολιτικών και πολιτειακών θεσμών ⁴ , η καχυποψία σχετίζεται με εγγενείς πεποιθήσεις ή προκαταλήψεις που έχουν να κάνουν με την εν γένει πολιτική κουλτούρα ενός λαού, και δεν συνδέονται άμεσα με την αποτελεσματικότητα των θεσμών σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα.⁵ Στην πρώτη, λοιπόν, περίπτωση έχουμε μια κριτική στάση που μπορεί να ιδωθεί και ως απόρροια του καλώς νοούμενου δημοκρατικού ελέγχου που οι πολίτες ασκούν απέναντι στους θεσμούς σε μια ώριμη δημοκρατία ενώ στη δεύτερη πρόκειται για εδραιωμένες προδιαθέσεις που σχετίζονται ενδεχομένως με εγγενείς παθογένειες ενός συστήματος, οι οποίες κατά κανόνα απαιτούν μεγαλύτερο χρόνο και προσπάθεια προκειμένου να ξεπεραστούν.

Παρά τις πολλαπλές θεωρήσεις ως προς την έννοια της εμπιστοσύνης και παρά τις συγγενείς εννοιολογήσεις συναφών, πλην όμως διαφορετικών όρων, όπως η δυσπιστία και η καχυποψία, οι μετρήσεις που γίνονται στο πλαίσιο διαφόρων ερευνών, αντιμετωπίζουν συνήθως την «εμπιστοσύνη», με ένα τρόπο μονοσήμαντο. Η «κλασική» ερώτηση που τίθεται σε ανάλογες έρευνες εδράζεται στην ευρύτερη πρόσληψη που έχουν οι πολίτες ως προς ένα συγκεκριμένο θεσμό (π.χ. «ποιος είναι ο βαθμός εμπιστοσύνης σας προς τον θεσμό Χ»).

Μια τέτοια προσέγγιση, ωστόσο, ενέχει τον κίνδυνο να οδηγεί σε μια παραπλανητική εικόνα, τόσο ως προς το μέγεθος της πραγματικής εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς αλλά κυρίως ως προς τους λόγους που υπάρχει ή δεν υπάρχει η εμπιστοσύνη αυτή. Σκοπός αυτής της έρευνας είναι, λοιπόν, να ενδιατρίψει σε μεγαλύτερο βάθος ως προς τις τάσεις που καταγράφονται σε ότι αφορά την εμπιστοσύνη των πολιτών έναντι των κύριων θεσμών, στην κυπριακή περίπτωση, καθώς και των παραγόντων που διαμορφώνουν τις τάσεις αυτές. Το τελευταίο ειδικά αποτελεί εξαιρετικά κρίσιμο στοιχείο προκειμένου τα εργαλεία και οι πολιτικές που επιλέγονται για την αντιμετώπιση αρνητικών φαινόμενων που σχετίζονται άμεσα με την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους θεσμούς, να είναι στοχευμένη και αποτελεσματική.