«Βίοι Παράλληλοι; Έλληνες και Αρμένιοι από τα μιλλέτ στα έθνη-κράτη»

Το βιβλίο Βίοι Παράλληλοι; Έλληνες και Αρμένιοι από τα μιλλέτ στα έθνη-κράτη αποτελεί μια πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια περιγραφής, κατανόησης και ανάλυσης των ελληνοαρμενικών σχέσεων Παρότι οι μακραίωνοι δεσμοί Ελλήνων και Αρμενίων είναι ευρέως γνωστοί, το βιβλίο επικεντρώνεται σε μια κρίσιμη ιστορική περίοδο που αρχίζει με την πρώτη μεγάλη κρίση του Ανατολικού Ζητήματος (1876–1878), συνεχίζει με την έξαρση των μεγάλων κρίσεων που οι δύο λαοί υπέστησαν στις αρχές του 20ου αιώνα και φτάνει ως το σήμερα.

Η έρευνα, αν και αναφέρεται στην κοινή και εν πολλοίς τραγική μοίρα των Ελλήνων και Αρμενίων κατοίκων της Μικράς Ασίας, επικεντρώνεται και σε άγνωστες σε πολλούς πληροφορίες και λεπτομέρειες για τις ελληνοαρμενικές σχέσεις και τις διάφορες εκφάνσεις της ελληνοαρμενικής συνεργασίας σε διακρατικό και σε άλλα επίπεδα. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται εκτενής αναφορά στις σχέσεις των Ελλήνων και Αρμενίων υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, των ελληνικών και αρμενικών κοινοτήτων της Διασποράς, αρμενικών και ελληνικών πολιτικών, ένοπλων ή άλλων οργανώσεων, καθώς και στις σχέσεις Αρμενίων – κυπριακού Ελληνισμού. Ένα μεγάλο κομμάτι του βιβλίου επικεντρώνεται και στην στάση του ελληνικού κράτους έναντι του Αρμενικού Ζητήματος και των Αρμενίων. Εξετάζεται, επίσης, αναλυτικώς ο ρόλος τον οποίο διαδραμάτισε η ελληνοαρμενική κοινότητα στις σχέσεις μεταξύ των δύο λαών και των δύο κρατών. Δεν παραλείπονται, φυσικά, και οι αναφορές σε προβληματικές περιόδους ούτε βεβαίως στις κατά καιρούς ανταγωνιστικές σχέσεις.

Βασικός στόχος του βιβλίου είναι να καλύψει το μεγάλο κενό που δυστυχώς υπάρχει στην βιβλιογραφία αναφορικά με τις ελληνοαρμενικές σχέσεις αλλά και να συντελέσει στην καλύτερη κατανόηση της ιστορίας και της πορείας των ελληνοαρμενικών σχέσεων τα τελευταία, κρίσιμα για τα δύο έθνη, 150 χρόνια. Προσπαθεί, επίσης, να απαντήσει στο ερώτημα του ίδιου του τού τίτλου: είναι οι βίοι των δύο λαών παράλληλοι ή τα κοινά βιώματά μας στην Μικρά Ασία και τα Αρμενικά Υψίπεδα μας παραπλανούν στο να πιστέψουμε ότι αυτό συνέβη;

Το βιβλίο διατυπώνει τρεις καίριες συμβολές στο επιστημονικό πεδίο: (1) εισάγει ένα συγκριτικό ιστορικό υπόδειγμα που θέτει υπό άμεσο διάλογο τις ελληνικές και αρμενικές ιστορικές διαδρομές· (2) αξιοποιεί και συνθέτει ελλιπώς χρησιμοποιημένες αρχειακές και προφορικές πηγές· και (3) αναστοχάζεται κρίσιμες έννοιες, όπως η ταυτότητα, η ιστορική μνήμη, η διπλωματία και οι διακοινοτικές σχέσεις, από το οθωμανικό σύστημα των μιλλέτ έως τις σύγχρονες διακρατικές μορφές συνεργασίας.

Παρά το γεγονός ότι κατά καιρούς έχουν δημοσιευθεί μελέτες και μονογραφίες για τις ελληνοαρμενικές σχέσεις, η σχετική βιβλιογραφία παραμένει συχνά αποσπασματική, εστιάζοντας σε περιορισμένες χρονικές περιόδους ή σε μεμονωμένες θεματικές. Οι Βίοι Παράλληλοι; Έλληνες και Αρμένιοι από τα μιλλέτ στα έθνη-κράτη αποτελούν την πρώτη ολοκληρωμένη απόπειρα συστηματικής καταγραφής και ανάλυσης των ελληνοαρμενικών σχέσεων από την ίδρυση του ελληνικού κράτους έως σήμερα, καλύπτοντας σφαιρικά τις πολιτικές, κοινωνικές, διπλωματικές και στρατιωτικές τους πτυχές.

Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι το έργο είναι το πρώτο που εξετάζει τις ελληνοαρμενικές σχέσεις κατά την περίοδο από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης έως και το 2024, φωτίζοντας ζητήματα που μέχρι τώρα παρέμεναν ελάχιστα διερευνημένα. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η στάση της Ελλάδας κατά τους δύο πολέμους του Ναγκόρνο Καραμπάχ (1991–1994 και 2020) και η εξέλιξη της ελληνοαρμενικής στρατιωτικής συνεργασίας.

Το βιβλίο καλύπτει, ακόμη, σημαντικά κενά στη βιβλιογραφία σχετικά με τον ρόλο της ελληνοαρμενικής κοινότητας στην Εθνική Αντίσταση (1941–1944), καθώς και με τη στάση του ελληνικού και κυπριακού κράτους—αλλά και των κοινωνιών τους—απέναντι στη δράση αρμενικών ένοπλων οργανώσεων που προέβησαν σε επιθέσεις κατά τουρκικών στόχων τη δεκαετία του 1980. Η έρευνα που στηρίζει το έργο αποκαλύπτει, για πρώτη φορά, πρωτογενές υλικό και αδημοσίευτες πληροφορίες που εμπλουτίζουν ουσιαστικά την κατανόηση της μακράς και πολυεπίπεδης ελληνοαρμενικής σχέσης.

Συνολικά, το βιβλίο προσφέρει μια διεπιστημονικά θεμελιωμένη και ιστορικά τεκμηριωμένη συμβολή, η οποία αναδεικνύει την πολυπλοκότητα των ελληνοαρμενικών σχέσεων και παρέχει ένα νέο αναλυτικό πλαίσιο για τη μελέτη τους.»

Το Βίοι Παράλληλοι; Έλληνες και Αρμένιοι από τα μιλλέτ στα έθνη-κράτη συνιστάται σε όσους επιδιώκουν μια ουσιαστική, τεκμηριωμένη και σύγχρονη κατανόηση των ελληνοαρμενικών σχέσεων. Ακαδημαϊκοί, ερευνητές και φοιτητές της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας, των βαλκανικών και μεσανατολικών σπουδών ή των διεθνών σχέσεων θα βρουν στο βιβλίο ένα πολύτιμο εργαλείο που συνδυάζει πρωτογενείς πηγές, συγκριτική ανάλυση και νέα ερευνητικά ευρήματα.

Ταυτόχρονα, αποτελεί χρήσιμο ανάγνωσμα για διπλωμάτες, πολιτικούς αναλυτές και όσους ασχολούνται με ζητήματα μειονοτήτων, Διασποράς και περιφερειακής ασφάλειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τον Νότιο Καύκασο. Τέλος, απευθύνεται και σε μέλη των ελληνικών και αρμενικών κοινοτήτων ανά τον κόσμο, αλλά και σε κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται για τις βαθύτερες ιστορικές και πολιτικές ρίζες μιας σχέσης που παραμένει επίκαιρη και καθοριστική μέχρι σήμερα.

Το βιβλίο είναι οργανωμένο σε πέντε μεγάλα μέρη, τα οποία παρακολουθούν την εξέλιξη των ελληνοαρμενικών σχέσεων από τον ύστερο 19ο αιώνα έως σήμερα, αναδεικνύοντας κάθε φορά τα ιστορικά συμφραζόμενα, τις κρίσεις, αλλά και τις στιγμές συνεργασίας που σημάδεψαν την πορεία των δύο λαών.

Το πρώτο μέρος εξετάζει τη διαμόρφωση των σχέσεων Ελλήνων και Αρμενίων στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, εστιάζοντας στην επίδραση του Ανατολικού Ζητήματος, στη μεταβαλλόμενη στάση της Ελλάδας απέναντι στο Αρμενικό Ζήτημα και στη μεταξύ τους συνεργασία σε περιόδους έντασης.

Το δεύτερο μέρος καλύπτει τη συγκλονιστική περίοδο 1900–1920, συνδέοντας κρίσιμα γεγονότα όπως το Μακεδονικό Ζήτημα, η Επανάσταση των Νεότουρκων, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και η Γενοκτονία των Αρμενίων με τις διμερείς σχέσεις, ενώ φωτίζει την ίδρυση της πρώτης Αρμενικής Δημοκρατίας και τις κοινές διπλωματικές προσπάθειες με την Ελλάδα.

Το τρίτο μέρος μεταφέρεται στη σοβιετική εποχή (1921–1991), εξετάζοντας την εγκατάσταση των Αρμενίων προσφύγων στην Ελλάδα, τον ρόλο της κοινότητας στην Εθνική Αντίσταση, την αναβίωση της ελληνοαρμενικής συνεργασίας με αφορμή το Κυπριακό και την ελληνική στάση απέναντι στη δράση αρμενικών οργανώσεων.

Το τέταρτο μέρος επικεντρώνεται στις διακρατικές σχέσεις Ελλάδας–Αρμενίας μετά το 1991, αναλύοντας τη διπλωματική, οικονομική και στρατιωτική συνεργασία, καθώς και τη στάση της Ελλάδας στους δύο πολέμους του Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Το πέμπτο και τελευταίο μέρος εξετάζει τις στενές σχέσεις των Αρμενίων με τον κυπριακό Ελληνισμό, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη εικόνα του τριγώνου Ελλάδας–Αρμενίας–Κύπρου.

Με αυτήν τη δομή, το βιβλίο προσφέρει μια συνεκτική και πολυεπίπεδη αφήγηση που καλύπτει 150 χρόνια κοινής ιστορίας, συνδυάζοντας αρχειακή έρευνα, προφορικές μαρτυρίες και νέα αναλυτικά εργαλεία.

Η συγγραφή του βιβλίου προέκυψε μέσα από μια σειρά επετειακών αφορμών αλλά και από τη μακρόχρονη προσωπική και επιστημονική ενασχόληση του συγγραφέα με τα αρμενικά ζητήματα και την ιστορία των ελληνοαρμενικών σχέσεων. Η συμπλήρωση 200 ετών από την Επανάσταση του 1821, τα 30 χρόνια διπλωματικών σχέσεων Ελλάδας–Αρμενίας και τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή δημιούργησαν ένα πυκνό ιστορικό πλαίσιο που ανέδειξε την ανάγκη για μια συνολική μελέτη της κοινής πορείας των δύο λαών. Σε αυτό το περιβάλλον, η ιδέα ωρίμασε και πήρε μορφή με τη στήριξη του περιοδικού Αρμενικά, το οποίο εδώ και 25 χρόνια πρωτοπορεί στη μελέτη ελληνοαρμενικών θεμάτων, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διαμόρφωση του βιβλίου Βίοι Παράλληλοι; Έλληνες και Αρμένιοι από τα μιλλέτ στα έθνη-κράτη.